Το βιβλίο Ατομική Συστημική Θεραπεία όπως αναφέρουν οι συγγραφείς δεν είναι ένα βιβλίο συνταγών. Δεν είναι ένα βιβλίο μαγειρικής, δε δίνει οδηγίες για το πώς να κάνουμε θεραπεία. Είναι όμως ένα βιβλίο που μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στον έργο του θεραπευτή. Πολύ βοηθητική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η περιγραφή κλινικών περιπτώσεων καθώς και τα αποσπάσματα κλινικών συναντήσεων.
Πολύ απόλαυσα – και ομολογώ χρησιμοποίησα – αναλογίες και αφηγήσεις εμπνευσμένες από αυτά τα παραδείγματα που περιγράφονται στο δεύτερο μέρος του βιβλίου. Όπως στην περίπτωση του Μπρούνο όπου ο θεραπευτής ακούει την αφήγηση του πελάτη για τους γονείς του ή μάλλον για τις εσωτερικές φωνές, τους εσωτερικευμένους γονείς του. Αφουγκράζεται την αγωνία του Μπρούνο να επιλύσει τις αγωνίες του και το αίσθημα κατωτερότητας που ένιωθε. Το σχόλιό του είναι εξαιρετικό παράδειγμα της δύναμης που έχει ο θεραπευτικός λόγος, όπως γεννιέται μέσα από τις συν-κατασκευές στο θεραπευτικό πλαίσιο. Σχολιάζει στον Μπρούνο: «δυο ήρωες, δυο γίγαντες. Είστε ο γιος δυο γιγάντων. Είναι δύσκολο να είσαι γιος γιγάντων και ηρώων».
Εκτίμησα πολύ τον προβληματισμό του θεραπευτή όταν περιγράφει το θεραπευτικό αδιέξοδο στο οποίο βρέθηκε στην περίπτωση του Λουτσιάνο Μ,: Φυλακισμένος στον Οικογενειακό Μύθο». Και έμαθα πολλά από την ειλικρίνεια του όταν διερωτάται γιατί έπρεπε να περάσουν οκτώ συνεδρίες προκειμένου να στραφεί η προσοχή του μακριά από τον οικογενειακό μύθο που είχε παγιδεύσει τον νεαρό Λουτσιάνο και εν τέλει είχε σαγηνεύσει και το θεραπευτή. Περιγράφει με τρόπο γλαφυρό τα αδιέξοδα στα οποία μπορεί ο θεραπευτής να βρεθεί κατά τη θεραπευτική συνάντηση και, με αρκετή δόση αυτό-κριτικής, προτείνει διεξόδους ώστε να αντιστραφούν η στίξη και οι συνδέσεις της αφήγησης που εγκλωβίζει.
Όμως οι συγγραφείς έχουν δίκιο. Η συστημική θεραπεία δεν γίνεται στυγνά με συνταγές και τεχνικές αν πρώτα δεν ενταχθεί σε έναν συστημικό τρόπο σκέψης.
Ο θεραπευτής ακολουθεί μια πορεία. Στην αρχή , ως εκπαιδευόμενος, είναι απαραίτητο να μένει αγνός ως προς το μοντέλο του, δηλαδή να ακολουθεί αυστηρά τις αρχές του, τη μεθοδολογία, τις τεχνικές. Στη συνέχεια, ο θεραπευτής γίνεται ο μαέστρος που χρησιμοποιεί στη θεραπεία όχι μόνο πράγματα που εμπίπτουν στο φάσμα της θεωρητικής του κατεύθυνσης αλλά και αυτά που είναι εκτός της άμεσης επίγνωσής του. Πρόκειται για αυτό που οι συγγραφείς αποκαλούν το «ρητό και το άρρητο» στη θεραπεία.
Εξηγούν «καθώς κυλά ο χρόνος, συσσωρεύονται στον θεραπευτή, στρώση πάνω στη στρώση όλες οι εμπειρίες και η θεωρητική του γνώση. Καθώς εργάζεται οι εμπειρίες και η γνώση του αυτή μεταμορφώνονται σε λόγια, σε συναισθήματα και σε θεραπευτικές δυνατότητες, αν και η προέλευσή τους συχνά παραμένει εξολοκλήρου ή εν μέρει ασυνείδητη.» Και συμφωνούν με τον Minuchin που μιλάει για τις «εσωτερικές φωνές» που μας εμπνέουν κατά τη θεραπεία. Οι φωνές αυτές είναι οι σημαντικές φωνές επαγγελματικές ή απλά ανθρώπινες που έχουν νόημα κατά τη θεραπεία αλλά και στην καθημερινή ζωή. Είναι οι καινούριες ιδέες που μας βοηθούν να αξιολογήσουμε τις πρότερες θεωρίες κάτω από ένα νέο φως, ανακαλύπτοντας νέες συνδέσεις και νέα ερεθίσματα. Ο,τι μας φαίνεται έγκυρο γίνεται αποδεκτό και ενσωματώνεται. Συγχρόνως οι πλευρές εκείνες των πρότερων θεωριών που δε συνάδουν με την παρούσα πρακτική μας απορρίπτονται. Αυτή είναι και η επιγενετική άποψη των συγγραφέων.
Η ατομική συστημική ψυχοθεραπεία θεωρείται αποτέλεσμα ή καλύτερα να πω μέρος μιας διαδικασίας επιγενετικής. Οι συγγραφείς περιγράφουν την πορεία που είχε το μοντέλο που προτείνουν: σελ.70
Όμως ο θεραπευτής δεν είναι μόνος του στη θεραπεία. Η θεραπεία αφορά μια σχέση και μέσα από αυτήν αναπτύσσεται όλη η γνώση, καθώς θεραπευτής και πελάτης συν-κατασκευάζουν έναν κοινό κόσμο μέσα από τη γλώσσα και τα νοήματα Έτσι λοιπόν σε κάθε περίπτωση η τελική επιλογή της ιδέας που έχει νόημα στη θεραπεία είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης με τον πελάτη. Στη συνέχεια, ο πελάτης είναι αυτός που υποδεικνύει με λόγια, μεταφορές, σιωπές, και συναισθήματα, τα πιθανά μονοπάτια που μπορεί να ακολουθήσει ο θεραπευτής. Και έτσι συν-κατασκευάζεται η πραγματικότητα μέσα στην οποία ενσωματώνονται. Πρόκειται για μια σπειροειδής και όχι απλά κυκλική εξέλιξη που λαμβάνει υπόψη της και τη διάσταση του χρόνου.
Μέσα σε όλα αυτά, που ενδεχομένως κάποιες φορές να ακούγονται βαριά και δύσκολα, ένα σχόλιο που βρήκα ιδιαίτερα αναζωογονητικό στο βιβλίο ήταν η ιδέα της «ευτυχίας» του θεραπευτή. Η έννοια της ευτυχίας παρουσιάζεται από τον Ιταλό ψυχαναλυτή Τζιαμπάολο Λάι:
Και οι συγγραφείς συμπληρώνουν ότι ένας ευτυχισμένος θεραπευτής είναι πιθανότερο να βοηθήσει έναν πελάτη από έναν λυπημένο η ματαιωμένο θεραπευτή. Και μπορεί λοιπόν να αναρωτηθεί: «τι θα μπορούσα να κάνω για να αισθάνομαι πιο άνετα και να τροφοδοτώ την περιέργεια και τη δημιουργικότητα μου;». Είναι σημαντικό νομίζω να μείνουμε λίγο σε αυτή την ιδέα της ευτυχίας.
Θα ήθελα κλείνοντας να ευχαριστήσω τους συνεργάτες μου στη μετάφραση του βιβλίου για ένα ταξίδι πλούσιο σε εμπειρίες και διδάγματα. Κυρίως τον κύριο Ρούσσινο που εργάστηκε με κέφι, συνέπεια, ευαισθησία αλλά και πολύ κόπο για την επιμέλεια του βιβλίου. Τους εκδότες Κύριο Πισίνα και την Κυρία Βουλγαράκη για την καθοδήγησή τους και τις ιδέες τους. Την Κα Πομίνι και τον Κύριο Τομαρά για τη στήριξή τους.
Προπάντων θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συγγραφείς, Λουίτζι Μπόσκολο και Πάολο Μπερτράντο που μας εμπιστεύτηκαν το βιβλίο τους. Αναφέρεται μια φράση στο βιβλίο που ανήκει στον Μπέιτσον «δυο μάτια είναι καλύτερα από το ένα γιατί αντιλαμβάνονται το βάθος». Οι συγγραφείς είδαν σε εμάς όχι απλά μια ομάδα εκκολαπτόμενων συστημικών ψυχοθεραπευτών που καταπιανόταν με το συστημικό επιστημολογικό πεδίο αλλά ανθρώπους στους οποίους μπορούσαν να εμπιστευτούν το έργο τους. Εμπιστεύτηκαν τη δική μας απόδοση της πραγματικότητας του βιβλίου τους. Μας επέτρεψαν έστω και μέσα από τη διαδικασία μιας μεταφραστικής δουλειάς να γίνουμε συνεχιστές της δουλειάς τόσων χρόνων. Ελπίζουμε να φανήκαμε αντάξιοι της εμπιστοσύνης τους και τους ευχαριστώ θερμά εκ μέρους όλης της ομάδας.