Η κρίση της εφηβείας: μύθος ή πραγματικότητα;

Το  παρόν άρθρο βασίστηκε στις σημειώσεις για ομιλία που έγινε σε γονείς με θέμα Η κρίση της εφηβείας: μύθος ή πραγματικότητα

Στόχος του άρθρου είναι να περιγραφούν οι δυσκολίες της σύγχρονης πραγματικότητας και πώς αυτές επηρεάζουν τις στάσεις, τις  απόψεις και τα συναισθήματα των σύγχρονων γονέων. Θα σκιαγραφηθούν τα χαρακτηριστικά της ηλικιακής φάσης της εφηβείας και στη συνέχεια θα συζητηθούν τρόποι που μπορούν να αξιοποιήσουν οι γονείς για τη διαπαιδαγώγηση των εφήβων τους.

γονεϊκός ρόλος: οι δυσκολίες της σύγχρονης πραγματικότητας

Η ποπ κουλτούρα Η εξουσία του γονέα υποδαυλίζεται από μια «δεύτερη οικογένεια», την ποπ κουλτούρα και την κουλτούρα των συνομηλίκων. Σε αυτό δε φταίνε οι γονείς που δε νοιάζονται. Όταν οι οικογένειες διαλύονται λόγω διαζυγίου, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων  ή οι στενά συνδεδεμένες κοινωνίες (η γειτονιά, η εκκλησία) αποσυντίθενται, σίγουρα υπάρχει επίπτωση στο γονεικό ρόλο. Σημαντική επίπτωση έχει και η εργασία των γονέων. Ακόμα και όταν οι γονείς σωματικά είναι κοντά στα παιδιά τους, είναι  τόσο απασχολημένοι που απουσιάζουν ουσιαστικά/συναισθηματικά. Σε αυτό προστίθεται και η τεχνολογική πρόοδος καθώς έχουμε μάθει πια ότι δε μπορούμε να ζήσουμε χωρίς τις ηλεκτρονικές συσκευές μας (κινητό, Η/Υ, κλπ). Η τεχνολογία και η υπερπληθώρα της πληροφόρησης όχι μόνο υποθάλπει την ικανότητα και την επιθυμία μας να επικοινωνούμε άμεσα με το συνάνθρωπο αλλά φθείρει και την ικανότητα μας να συγκεντρωθούμε σε οτιδήποτε για πολλή ώρα, ακόμα και στα παιδιά μας.

 Σύνδεση σε σύγχυση Ζούμε στην εποχή της πληροφόρησης, στην εποχή που οι γονείς εκτίθενται σε αμέτρητες πληροφορίες για την ανατροφή των παιδιών. Αυτό συχνά φέρνει σε σύγχυση τους γονείς για το τι είναι σωστό, σε σχέση με τις δικές τους αυθόρμητες αντιδράσεις. Και αυτό το φαινόμενο επηρεάζει τη σύνδεση γονέα-παιδιού.

Στο Amazon κυκλοφορούν πάνω από 86.000 βιβλία για την ανατροφή των παιδιών που απευθύνονται σε γονείς. Αμέτρητα είναι τα sites και τα blogs.

Δεν αμφισβητείται η αξία αυτής της πληροφόρησης. Εκείνο που αμφισβητείται είναι το πόσο αυτή η πληθώρα επηρεάζει την αυτο-εκτίμηση του γονέα σε τέτοιο σημείο που δεν επικεντρώνεται στο παιδί και την αξία της αυθεντικής σύνδεσης.

 Διαπαιδαγώγηση σε εποχή κρίσης Σήμερα ζούμε την εποχή όπου οι γονείς γνωρίζουν ότι τα παιδιά τους θα είναι σε χειρότερη μοίρα από ότι οι ίδιοι. Εδώ υπάρχει το εξής παράδοξο: από τη μια υπάρχει αυξημένη πίεση να βγάλουν επιτυχημένα παιδιά από την άλλη υπάρχει η μαζική νοοτροπία που προδικάζει αν ένα παιδί είναι αποτυχημένο είναι οι γονείς του με κάποιο τρόπο αποτυχημένοι.

 

η περίοδος της εφηβείας

Η εφηβεία έχει ως βιολογική ρίζα την έναρξη της ήβης. Είναι ένα ενδιάμεσο στάδιο της παιδικής και της ενήλικης περιόδου της ζωής με ευδιάκριτα όρια.

 Σωματικά χαρακτηριστικά

• Σωματική ανάπτυξη
• Αλλαγή φωνής
• Εμφάνιση ήβης
• Ανάπτυξη τριχοφυΐας

Ψυχικά χαρακτηριστικά

• Ανεξαρτησία
• Αλλαγή στη σχέση με τους συνομηλίκους
• Αλλαγή νοητικής σκέψης
• Αρχή σεξουαλικότητας
• Αλλαγή στη σχέση τους με τους γονείς

Μέχρι το στάδιο αυτό,  η εξέλιξη εξαρτάται κυρίως από αυτό που κάνουν οι άλλοι στο άτομο. Από εδώ και στο εξής, η εξέλιξη εξαρτάται πρωταρχικά από αυτό που το άτομο κάνει. Και ενώ η εφηβεία είναι μια φάση όπου το άτομο δεν είναι ούτε παιδί ούτε ενήλικας, η ζωή σίγουρα γίνεται πιο περίπλοκη καθώς  ο έφηβος προσπαθεί να βρει τη δική του ταυτότητα, καθώς παλεύει με τις κοινωνικές συναλλαγές και καθώς διαπραγματεύεται τα διάφορα ηθικά θέματα.

 

• Ανεξαρτησία

Έχουμε να ανακαλύψουμε ποιοι είμαστε ως άτομα ξεχωριστά από την οικογένεια καταγωγής μας και ως μέλη της ευρύτερη κοινωνίας. Δυστυχώς για τους άλλους γύρω μας αυτή η διαδικασία για πολλούς από εμάς περιλαμβάνει και μια περίοδο απόσυρσης από τις ευθύνες μας.

Έχουμε να αναπτύξουμε μια «φιλοσοφία ζωής» για τον εαυτό μας και γιαυτό επεξεργαζόμαστε τα διάφορα ιδεώδη. Δεν έχουμε πολλή εμπειρία από τη ζωή και αυτό το αναπληρώνουμε αναπτύσσοντας ιδεώδη. Αναπτύσσουμε επιπλέον μεγάλη αφοσίωση σε φίλους αλλά και σε στόχους.

Υπάρχουν και νέοι άνθρωπο που είναι απρόθυμοι να κόψουν τον ψυχολογικό ομφάλιο λώρο που τους δένει με την οικογένεια. Διστάζουν να σταθούν στα πόδια τους να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της αυτονομίας.

Συχνά σε αυτή την αναπτυξιακή φάση εμφανίζονται φόβοι-φοβίες και άγχος για απροσδιόριστα πράγματα, για κοινωνικές καταστάσεις, φόβος για το σκοτάδι, το άγνωστο, μην τους επιπλήξουν, μήπως δεν κάνουν το σωστό, φόβος για το σχολείο, για την αλλαγή σχολείου, ο φόβος της απόρριψης, η ευαισθησία στο θέμα της εμφάνισης, νιώθουν τα μάτια να καρφώνονται πάνω τους όταν σηκώνουν χέρι, φοβούνται μη ντροπιαστούν. Αυτός που φοβάται ξέρει ότι ο φόβος είναι παράλογος αλλά δεν μπορεί να τον ελέγξει. Συχνά, οι φόβοι έχουν και ψυχοφυσιολογική διάσταση (ψυχοσωματικές αντιδράσεις).

Ένας άλλος παράγοντας που εμποδίζει στην απόκτηση αυτονομίας είναι όταν υπάρχουν προβλήματα στη σχέση του ζευγαριού ή γενικότερα στη λειτουργία της οικογένειας. Στις περιπτώσεις που υπάρχει κρίση συχνά η ενότητα της οικογένειας στηρίζεται στην ύπαρξη του παιδιού και στη φροντίδα του. Όταν το παιδί ωριμάζει και τείνει να αυτονομηθεί παύει να υπάρχει ο κύριος σκοπός για το οποίο το ζευγάρι είναι μαζί και απειλείται η διατήρηση της οικογένειας (ή τουλάχιστον  έτσι το βιώνει το παιδί). Το παιδί διαισθανόμενο τον κίνδυνο που απειλεί την οικογένειά του, αναβάλει  την αυτονομία του και παραμένει στο στάδιο εξάρτησης της παιδικής ηλικίας. Οι έφηβοι που ζουν σε οικογένειες με προβλήματα αναπτύσσουν συμπτώματα για να διατηρήσουν τη συνοχή της οικογένειας.

 

• Σχέση με τους συνομηλίκους

Πολύ σημαντικές είναι οι φιλίες σε αυτή την ηλικία. Οι έφηβοι αναπτύσσουν ατομικές φιλίες, φιλίες στη μεγάλη ομάδα, και σχέσεις στη μικρή ομάδα. Όλα αποτελούν δείγματα υγιούς ανάπτυξης. Γίνονται αντικομφορμιστές στη οικογένεια και συμμορφώνονται στην ομάδα των συνομηλίκων.

Κατά τα εφηβικά χρόνια οι σχέσεις στις ομάδες συνομηλίκων γίνονται πιο στενές. Στη φάση αυτή είναι που δημιουργούνται οι κλίκες, ομάδες δηλαδή  5-7 ατόμων που είναι μεταξύ τους καλοί φίλοι  και συνήθως μοιάζουν ως προς την ηλικία, την κοινωνική τάξη, τη φυλετική ομάδα. Στην αρχή της εφηβείας οι κλίκες αποτελούνται από παιδιά του ιδίου φύλου αργότερα όμως παρατηρούνται ομάδες με αγόρια και κορίτσια. Αποκτούν δικούς τους κώδικές π.χ. στυλ ντυσίματος, συμπεριφορές, τρόπο ομιλία που τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους, εφήβους και ενήλικες. Οι κλίκες αλλά και η πιο διευρυμένες ομάδες είναι πολύ σημαντικές ειδικά τα πρώτα χρόνια της εφηβείας. Στις ομάδες/κλίκες αυτές το άτομο αποκτά και εξασκεί νέες κοινωνικές δεξιότητες και πειραματίζεται με ρόλους και αξίες έξω από το σπίτι. Η ομάδα των συνομηλίκων προσφέρει στον έφηβο την ασφάλεια μιας προσωρινής ταυτότητας καθώς το άτομο απομακρύνεται από την οικογένεια του και προσπαθεί να κατασκευάσει μια νέα αίσθηση εαυτού που να έχει συνοχή. Στην αρχή οι ομάδες είναι κορίτσια – αγόρια. Σταδιακά διαμορφώνονται ομάδες με κορίτσια και αγόρια που αποτελούν έναν τρόπο να αλληλεπιδρούν τα δυο φύλα σε ένα γνωστό πλαίσιο. Εκεί δημιουργούνται «μοντέλα» για το πώς αλληλεπιδρά κανείς με το άλλο φύλο και έχει ευκαιρίες για αλληλεπίδραση «υπό την προστασία» της ομάδας. Σταδιακά, δημιουργούνται ζευγάρια στην ομάδα μέχρι που στα τέλη της εφηβείας δεν χρειάζεται πια η ομάδα ως πλαίσιο για να προσεγγίσουν οι έφηβοι ο ένας τον άλλον. Η ομάδα δεν εξυπηρετεί πια τους ίδιους σκοπούς που εξυπηρετούσε παλιά καθώς ο έφηβος δε νοιώθει πια την ανάγκη να προβάλλει την ταυτότητα μια ομάδας (μέσω του στυλ ντυσίματος, των χόμπι, της αργκό) αφού έχει διαμορφώσει τις δικές του προσωπικές αξίες και στόχους.

 

• Αλλαγή νοητικής σκέψης

Οι έφηβοι σκέφτονται συγκεκριμένα, σταδιακά αναπτύσσεται η ικανότητα υποθετικής  / αφηρημένης σκέψης, δυσκολεύονται να αντιληφτούν τις συνέπειες των πράξεων τους, ζουν τη στιγμή. Είναι δύσκολο να εφαρμόσουν οδηγίες με μακροπρόθεσμο όφελος, ανταποκρίνονται εύκολα σε βραχυπρόθεσμες αμοιβές. Θέλουν να δοκιμάσουν, να γευτούν, να απορρίψουν, να αισθανθούν τη ζωή.

Η πρόοδος στις νοητικές ικανότητες  (υποθετική, αφαιρετική σκέψη)  έχει ως αποτέλεσμα να ασκούν κριτική ή να βλέπουν με σκεπτικισμό τις μέχρι τώρα αποδεκτές γονικές πεποιθήσεις- οι έφηβοι συχνά συμφωνούν στο τέλος με τις στάσεις και τις αξίες των γονέων τους. Τείνουν να συμφωνούν στα σπουδαία πράγματα (ηθικά, πολιτικά θέματα)

Συχνό είναι το φαινόμενο της πλήξης. Δεν βαριούνται μόνο τα παιδιά που έχουν πολύ ελεύθερο χρόνο αλλά και τα παιδιά που είναι πολύ απασχολημένα για 2 λόγους: 1) έχουν αναλάβει δραστηριότητες που τους έχουν αναγκάσει οι γονείς -δεν υπάρχει εσωτερικό κίνητρο. 2) έχουν συνηθίσει να τους γεμίζουν οι γονείς τον ελεύθερό τους χρόνο και δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους. Όσο πιο πολύ έλεγχο ασκεί ο γονιός τόσο πιο πιθανό είναι να βιώνει ανία ένα παιδί.

Οι εγκέφαλοι των εφήβων δεν μπορούν να λάβουν ευχαρίστηση με ασχολίες που συνεπάγονται μόνο ήπια ή μέτρια ανταμοιβή. Το κέντρο ανταμοιβής στον εγκέφαλο δεν μπορεί να  διεγερθεί σε χαμηλές δόσεις αλλά μεγαλύτερες για να λάβει ευχαρίστηση.  Ενώ συγχρόνως ο μετωπιαίος λοβός- που είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία κινδύνου και των συνεπειών- μειώνει τη δράση του. Άρα η αναζήτηση της (άμεσης)ανταμοιβής υπερισχύει της λογικής αποτίμησης των συνεπειών. Πόσες φορές οι γονείς έχουν ρωτήσει “γιατί έπρεπε να δοκιμάσεις;” “δεν ήξερες ότι ήταν κακή ιδέα; ” Ο εγκέφαλος του εφήβου μπορεί να σκεφτεί αφηρημένα αλλά όχι να αισθανθεί αφηρημένα -τουλάχιστον μέχρι να αποκτήσει περισσότερες εμπειρίες ζωής. Το να νοιώσεις ότι είναι κακή ιδέα, είναι αυτό που αποτρέπει από το να κάνεις κάτι.

 

• Σχέση με γονείς

Ο έφηβος δεν υπακούει σε κανόνες ούτε παραδέχεται την εξουσία του γονέα. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική άποψη, αυτό οφείλεται στην αναβίωση της οιδιπόδειας σχέσης με τους γονείς. Το παιδί αντιδρά με επιθετικότητα και απόρριψη προς τους γονείς, για να αποφύγει τη στενή σχέση που αναβιώνει σε αυτή την ηλικία μεταξύ του παιδιού και του οιδιπόδειου γονέα. Σχετικές έρευνες έδειξαν ότι οι γονείς που προσπάθησαν να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά και τη στάση τους στις επιθυμίες και τις ανάγκες του παιδιού είχαν επίσης συγκρουσιακή σχέση. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι η σύγκρουση στη σχέση γονέων-εφήβων προέρχεται από την ωρίμανση του εφήβου και είναι αναπόφευκτο στάδιο στην εξέλιξη του παιδιού.

Η έντονη συγκρουσιακή σχέση με τους γονείς δεν αποτελεί ένα στάδιο που οπωσδήποτε θα πρέπει να περάσει ο έφηβος. Διαφωνούν σε δευτερεύοντα θέματα (ώρες εξόδου, τύπος μαλλιών μουσική κλπ) αλλά σε σοβαρότερα θέματα που αφορούν τη ζωή και το μέλλον τους συμβουλεύονται τους γονείς και δηλώνουν ότι έχουν κοινές αξίες και αρμονικές σχέσεις μαζί τους.

Ο έφηβος έχει έντονες εσωτερικές συγκρούσεις και τις εξωτερικεύει στη σχέση του με τους γονείς. Έχει έντονη εσωτερική ανισορροπία, αισθάνεται μόνος, νιώθει συχνά κατάθλιψη και δε μπορεί να ελέγξει τις επιθετικές του ενορμήσεις. Όταν περνάει το στάδιο της εφηβείας και η εσωτερική ορμή έχει στραφεί σε ένα σύντροφο του άλλου φύλου, η σχέση με το γονέα γίνεται καλύτερη. Ένας άλλος λόγος σύμφωνα με την ψυχαναλυτική άποψη, για τη σύγκρουση με το γονέα είναι ότι με την επίθεση στους γονείς ενισχύεται η δύναμη του εφήβου. Φαίνεται ότι για να μεγαλώσει ο ένας πρέπει να μικρύνει ο άλλος γι’αυτό και ο έφηβος ασκεί έντονη κριτική στους γονείς, προσπαθεί να μειώσει το κύρος τους και περιφρονεί τις ιδέες τους. Σύμφωνα με άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις, η ανάπτυξη των νοητικών ικανοτήτων του εφήβου συντελεί στη σύγκρουση με το γονέα. Η αναπτυγμένη κριτική σκέψη του εφήβου (αφαιρετική σκέψη / παραγωγικός συλλογισμός) έχει ως αποτέλεσμα να θέσει τους γονείς του στις πραγματικές τους διαστάσεις. Οι γονείς που μέχρι τώρα λειτουργούσαν ως «πρότυπα» με συγκεκριμένους ρόλους, από την εφηβική ηλικία αρχίζουν να λειτουργούν ως πρόσωπα.

Συχνά δε, είναι τα ψέματα στη φάση αυτή. Λένε ψέματα για το πώς ξοδεύουν το χαρτζιλίκι τους, για το αν έχουν ξεκινήσει ερωτικές σχέσεις, τι ρούχα φορούν εκτός σπιτιού, ποιά ταινία πήγαν να δουν, με ποιόν, για τη χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, για το αν κάνουν παρέα με άτομα που δεν εγκρίνουν οι γονείς, για το πώς περνούν τα απογεύματά τους όταν ο γονιός  εργάζεται, ποιοί τους συνόδευσαν στο πάρτυ, για τον αν επέβαιναν σε αυτοκίνητο, αν έκαναν τις εργασίες του σχολείου, τι μουσική ακούν. Ουσιαστικά δεν πρόκειται για άμεσα ψέματα αλλά για παραπλάνηση αποκρύπτοντας λεπτομέρειες που θα αναστάτωναν τους γονείς. Οι γονείς ακούν μόνο τη μισή αλήθεια.

 

Μύθος: οι έφηβοι λένε ψέματα για να μην έχουν φασαρίες με τους γονείς τους Αλήθεια: (κατά τον ίδιο το έφηβο) “προσπαθώ να προστατέψω τη σχέση με τους γονείς μου, δεν θέλω να τους απογοητεύσω”

Αποκρύπτοντας πληροφορίες οι έφηβοι σμιλεύουν μια κοινωνική θέση και ταυτότητα, που είναι αποκλειστικά δική τους, ανεξάρτητη από την εξουσία των γονιών. Το να ζητήσει ο έφηβος τη βοήθεια του γονιού είναι σιωπηρή παραδοχή  ότι δεν είναι αρκετά ώριμος για να χειριστεί το πρόβλημα μόνος του.

Ο ρόλος των γονέων είναι να αποτελέσουν τη μικρογραφία της κοινωνίας στην οποία το παιδί θα ενταχθεί.  Έτσι η οικογένεια  θα αποτελέσει γέφυρα για τη μετάβαση του παιδιού στο ευρύτερο κοινωνικό  σύνολο. Οι γονείς ασκούν έλεγχο και σαφή όρια προκειμένου οι έφηβοι να συνειδητοποιήσουν τα δικά τους όρια. Ο έλεγχος βέβαια βασίζεται στην επικοινωνία. Αυτό δε σημαίνει ότι οι γονείς θα συμπεριφέρονται ως συνομήλικοι με τα παιδιά τους. Ο έφηβος θέλει γονείς περισσότερο ώριμους και έμπειρους από τον ίδιο.    

 

μορφές γονικής εξουσίας

 

• ο επιτρεπτικός γονέας είναι… 

• επιεικής
• γίνεται φίλος περισσότερο παρά γονέας
• ασαφείς οι ρόλοι
• ασυνεπής στα όρια ή δε βάζει όρια
• τρυφερός
• δεν μπορεί να πει «όχι»
• παρορμητικός
• το παιδί τον κάνει ό,τι θέλει
• υπερ-εμπλέκεται
• δεν καθοδηγεί

 

• ο αμέτοχος γονέας είναι….

• συναισθηματικά απόμακρος
• λίγα ή καθόλου όρια
• απορροφημένος σε άλλα πράγματα
• φτωχή αλληλεπίδραση με το παιδί
• ασυνεπής και απρόβλεπτος
• δίνει απλά οδηγίες
• παθητικός

 

• ο αυταρχικός γονέας είναι….

• αυστηρός και σκληρός
• άκαμπτος
• απειλεί και τιμωρεί αντί να διαπαιδαγωγεί
• έχει υψηλές προσδοκίες
• καθοδηγεί και ελέγχει
• το παιδί φταίει
• λειτουργεί με ανταμοιβές
• συναισθηματικά απόμακρος

 

• ο υποστηρικτικός γονέας είναι….

• τρυφερός και φροντιστικός
• βάζει όρια, καθοδηγεί και επιβλέπει
• ανοιχτή επικοινωνία
• ενθαρρύνει την πρωτοβουλία
• ευέλικτος
• υποστηρικτικός
• δίκαιος, σύμφωνα με τις ανάγκες του παιδιού
• συγχωρεί
• χρησιμοποιεί τη διαπραγμάτευση

 

τι χρειάζεται να κάνουμε σαν γονείς;

• Γνώση των δικών μας συναισθημάτων
• Να μην φοβόμαστε ότι θα χάσουμε τον έλεγχο
• Να είμαστε συναισθηματικά παρόντες
• Να είμαστε δεκτικοί και προσαρμοστικοί

 

από τη θεωρία στην πράξη

Οι γονείς ελικόπτερα

Ζούμε στην εποχή που οι γονείς συχνά υπερ-εμπλέκονται στις ζωές των παιδιών τους. Η υπερ-εμπλοκή δε σημαίνει σύνδεση, είναι ψευδο-σύνδεση.Η υπερ-εμπλοκή συνίσταται στη συνεχή δράση, στη συνεχή μετάβαση απ’τη μια δραστηριότητα στην άλλη. Έτσι χάνεται η αξιόπιστη, ήρεμη σύνδεση που ανακουφίζει. Ακόμα και ένας φοιτητής μπορεί να περιγράψει πώς οι γονείς πιέζουν για βαθμούς, μαθήματα, υποτροφία… Τα παιδιά σε ένα σχολείο που ζητήθηκαν να μεταφέρουν μηνύματα στους γονείς και τους δασκάλους τους λένε: «πείτε τους να σταματήσουν να μας μετακινούν από τη μια δραστηριότητα στην άλλη. Δεν υπάρχει κάτι άλλο που να επιθυμούν να κάνουν μαζί μας;»

 

να βγει ο γονιός από τη σύγχυσή του 

Ο ρόλος των γονέων είναι να αποτελέσουν τη μικρογραφία της κοινωνίας στην οποία το παιδί θα ενταχθεί.  Έτσι η οικογένεια  θα αποτελέσει γέφυρα για τη μετάβαση του παιδιού στο ευρύτερο κοινωνικό  σύνολο. Οι γονείς ασκούν έλεγχο και σαφή όρια προκειμένου οι έφηβοι να συνειδητοποιήσουν τα δικά τους όρια. Ο έλεγχος βέβαια βασίζεται στην επικοινωνία. Αυτό δε σημαίνει ότι οι γονείς θα συμπεριφέρονται ως συνομήλικοι με τα παιδιά τους. Ο έφηβος θέλει γονείς περισσότερο ώριμους και έμπειρους από τον ίδιο.

Χρειάζεται περισσότερη αφοσίωση στον ασφαλή δεσμό- να είναι ο γονιός συναισθηματικά παρόν όχι μόνο σωματικά (π.χ. είμαι στο σπίτι και είμαι όλη μέρα στον Η/Υ).

Η πληθώρα των πληροφοριών επηρεάζει την αυτό-εκτίμηση του γονέα σε τέτοιο σημείο που δεν επικεντρώνεται στο παιδί και την αξία της αυθεντικής σύνδεσης. Δημιουργείται η ψευδής ιδέα ότι ο γονιός έχει την εξουσία να καταστρέψει το παιδί του αν κάνει τις λάθος κινήσεις. Το πρόβλημα είναι πως οι γονείς γίνονται όμηροι των φόβων τους ότι κάτι έχει το παιδί. Έτσι χάνεται ο αυθεντικός δεσμός. Ο αγχωμένος, υπερ-απασχολημένος, απορροφημένος γονιός μεταφέρει το άγχος στο παιδί και επηρεάζει το δεσμό με το γονιό. Είναι όλοι σε υπερ-διέγερση.

 

τι πρέπει να κάνουμε;

• να είμαστε καλά πληροφορημένοι,
• να τηρούμε αυτά που επιθυμούμε να τηρήσουν τα παιδιά μας (π.χ. κάπνισμα),
• να μάθουν τα παιδιά από εσάς την διαπραγμάτευση-πώς μπορούν να πειραματιστούν με έναν σχετικά ασφαλή τρόπο. Μόνο επανεκπαιδεύοντας τον εαυτό σας μπορείτε να διαπαιδαγωγήσετε εφήβους- όχι να συμφωνείτε με όλες τις γνώμες. Η επανεξέταση  μιας άποψης συνεπάγεται συζήτηση,
• να είστε προετοιμασμένοι να αναθέσετε στον έφηβο ευθύνες, να του δώσετε την ευκαιρία να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων και στη διατύπωση των κανόνων, μακροπρόθεσμα θα ανταμειφτείτε με τη ευγνωμοσύνη του,
• να μην κατασκοπεύετε,
• οι φιλίες πρέπει να ελέγχονται αλλά είναι σημαντικός ο τρόπος που γίνεται αυτό,
• στόχος της διαπαιδαγώγησης να είναι: πώς να γίνει ο έφηβος αυτο-κατευθυνόμενος- να μάθει να αναλαμβάνει ευθύνη
• μην ξεχνάτε: είναι πιο δύσκολο να επιβάλεις την τήρηση τριών κανόνων παρά να θεσπίσεις είκοσι
• Παρέμβαση σε δυο επίπεδα. Ως γονιός τί κάνω για να α) αντιμετωπίσω μια δύσκολη κατάσταση με το παιδί; τί κάνω τη στιγμή της κρίσης; και β) μετά την κρίση, τί κάνω για να εξασφαλίσω να μην ξανασυμβεί;
• έχετε ποτέ αναρωτηθεί…. πώς είναι η ατμόσφαιρα στο σπίτι; γελάτε; ακούγεται μουσική στο σπίτι; κοιτιέστε στα μάτια όταν μιλάτε ο ένας στον άλλον;

 

είναι αδύνατον να αποφύγουμε τις διαφωνίες σχετικά με κανόνες 

Για τους επιτρεπτικούς γονείς: τα παιδιά εκλαμβάνουν την απουσία κανόνων ως σημάδι ότι οι γονείς δεν ενδιαφέρονται και δεν θέλουν να κάνουν τη δουλειά τους ως γονείς. Οι γονείς που είναι πιο συνεπείς στην επιβολή κανόνων είναι και οι πιο στοργικοί και συζητούν περισσότερο με τα παιδιά τους. Έχουν θέσει λίγους κανόνες εξηγώντας γιατί υπάρχουν αυτοί και περιμένουν από τα παιδιά να υπακούσουν. Σε άλλους τομείς υποστηρίζουν την αυτονομία του παιδιού επιτρέποντας του την ελευθερία να παίρνει τις αποφάσεις μόνο του.

Στις οικογένειες που επικρατεί περισσότερη ειλικρίνεια υπάρχει μεγαλύτερη αναλογία διαφωνιών και παραπόνων. Το να διαφωνείς είναι καλό, η διαφωνία είναι ειλικρίνεια. Οι γονείς δεν το αντιλαμβάνονται αυτό, τους δημιουργεί στρες. Η μέτρια σύγκρουση με τους γονείς συνδέεται με καλύτερη προσαρμοστικότητα πιο πολύ από τη μη σύγκρουση ή τη συχνή σύγκρουση. Σε έρευνα στις ΗΠΑ, το 46% των μητέρων θεωρούσαν τις διαφωνίες καταστροφικές για τη σχέση τους, οι διαφωνίες τους προκαλούσαν στρες, σύγχυση και αίσθηση έλλειψης σεβασμού.  Μόλις το 23% των  κορών πίστευαν ότι οι διαφωνίες ήταν καταστρεπτικές για τη σχέση. Έβλεπαν τους καβγάδες ως ένα τρόπο να δουν τους γονείς τους με άλλο μάτι, αφού είχαν την ευκαιρία να ακούν τη μητέρα τους να εκφράζει την άποψη της για τα πράγματα. Μεγάλη σημασία έχει το πώς επιλύονται οι διαφωνίες. Η κόρη είχε την ανάγκη να νιώθει ότι ακούγεται και όταν είχε δίκιο, η μητέρα έπρεπε να υποχωρήσει. Η κόρη έπρεπε να κερδίζει σε κάποιες διαφωνίες και να κάνει μικρές παραχωρήσεις σε άλλες. Πχ αν το παιδί κανονικά πρέπει να είναι στο σπίτι μέχρι τις έντεκα το βράδυ και πει ότι υπάρχει μια ειδική περίπτωση τότε ο γονιός μπορεί να πει “εντάξει για αυτή τη νύχτα μόνο μπορείς να επιστρέψεις στη μία μετά τα μεσάνυχτα”. Οι γονείς αξιολογούν τις διαφωνίες ως καταστροφικές ενώ οι έφηβοι τις χαρακτηρίζουν ως εποικοδομητικές. Το 25% των εφήβων που τσακώνονται με τους γονείς τους τσακώνονταν πολύ πριν αρχίσει η ήβη.

 

πότε πρέπει να μας προβληματίσουν τα εφηβικά προβλήματα;

Ο γονιός χρειάζεται να θέσει τα εξής ερωτήματα:

1. ποιές είναι οι συνέπειες -καλές ή κακές- από τις πράξεις του παιδιού;
2. εμποδίζει η συγκεκριμένη συμπεριφορά τον έφηβο να νιώσει ικανοποίηση, να απολαμβάνει τις κοινωνικές σχέσεις, να διασκεδάζει, να εργάζεται αποτελεσματικά καθώς και να είναι συνεπής στις μαθητικές του υποχρεώσεις;

 

επίλογος 

Παντού γύρω μας ακούγονται πολλαπλές και συχνά αντίθετες απόψεις για την εφηβεία. Εύκολα αναρωτιέται κανείς τί να πιστέψει. Ας αναρωτηθούμε όμως το εξής: οι πολλές και δη αντιφατικές τοποθετήσεις εμφανίζονται όταν ένα φαινόμενο είναι σύνθετο και πολυδιάστατο, όταν δεν μπορεί να περιγραφεί με έναν τρόπο και να του αποδοθεί μία μόνο εξήγηση. Οι απόψεις αυτές λοιπόν χρειάζονται, διότι αντανακλούν και περιγράφουν την εμπειρία μας.

Ο κίνδυνος εδώ δεν είναι στις πολλές απόψεις αλλά στις απόψεις που κατευθύνουν: πόσοι έφηβοι με φυσική προδιάθεση να βλέπουν τη σύγκρουση ως παραγωγική, διδάσκονται να τη βλέπουν ως κάτι καταστρεπτικό, ένα σύμπτωμα κακής αντί καλής σχέσης; πόσοι συμπαθούν πραγματικά τους γονείς τους αλλά ακούν ότι αυτό δεν είναι “κουλ”. Πόσοι φέρονται με απάθεια και αδιαφορία επειδή αν δείξουν ότι νοιάζονται θα χαρακτηριστούν ανόητοι; πόσοι δε λένε στους γονείς την αλήθεια επειδή μαθαίνουν ότι η ειλικρίνεια δε  χωράει στη σχέση τους; και αντίστοιχα, πόσοι γονείς γίνονται άκαμπτοι στα όρια από φόβο μην “χάσουν τον έλεγχο” ενώ στην ουσία έτσι χάνουν την αυθεντική σύνδεση με το παιδί τους; πόσοι γονείς φοβούνται να μοιραστούν τα προβλήματα που έχουν με το παιδί τους με άλλους από φόβο μην τους ασκηθεί κριτική ότι δεν είναι αρκετά διαβασμένοι, αρκετά καλοί, αρκετά…..; πόσοι γονείς κάνουν τα πάντα για το παιδί αμελώντας έτσι να το εκπαιδεύσουν στην ευθύνη και την αυτονομία;

 

Χρήσιμη Βιβλιογραφία

 

Το σοκ της ανατροφής των Πο Μπρονσον και Ασλευ Μερυμαν, Εκδόσεις Polaris, 2012

 

The Rise of the Two-Dimensional Parent: Are Therapists Seeing a New Kind of Attachment? by Ron Taffel in Psychotherapy Networker, September, 2014

 

The Decline And Fall Of Parental Authority……and What Therapists Can Do About It by Ron Taffel in Psychotherapy Networker, June, 2014

 

 

Μαρία Καραντώνη

Ψυχολογος-Ψυχοθεραπεύτρια